Met de introductie van pootgoed in Europa, rond 1850, reisde ook aardappelmoeheid (AM) mee. Er zijn verschillende strategieën beschikbaar om deze aardappelziekte te beheersen, maar een waterdicht plan ontbreekt. Onderzoekspartner HLB organiseerde halverwege februari een informatiemiddag om de stand van zaken te bespreken en een ‘nieuwe’ strategie te onthullen, waarbij aardappelplanten hun eigen medicijn vormen.
Aardappelmoeheid is veroorzaakt door de nematoden Globodera pallida en Globodera rostochiensis. Lange tijd leek deze aardappelziekte onder controle met het inzetten van resistente aardappelrassen, zoals Seresta, en daarvoor door chemische grondontsmetting, maar onder de oppervlakte ontwikkelde deze nematoden-populaties door.
Globodera pallida en Globodera rostochiensis
Ieder teeltseizoen maken G. pallida en G. rostochiensis één voortplantingscyclus door. Nadat de eieren tijdens de voorgaande aardappelteelt zijn gevormd in het lijf van de moeder, gaan de larven in een ruststadium. Hierbij vormt het lichaam van de moeder een beschermende laag in de vorm van een cyste. Na het kiemen van de aardappelen van een volgende aardappelteelt worden de larven geactiveerd en kruipen ze naar het wortelstelsel van de aardappelplanten toe, waarna ze de wortelen infecteren. Eenmaal binnen herprogrammeren ze de cellen, waardoor de plant extra voedingsstoffen gaat uitscheiden naar de nematoden. Hier profiteren de aaltjes van en hierdoor kunnen ze een nieuwe voortplantingscyclus starten.
Aardappelmoeheid beheersen
Er zijn meerdere strategieën beschikbaar om aardappelmoeheid te beheersen, variërend van passende teeltrotaties tot rigoureuze methoden, zoals inundatie, waarbij een besmet perceel voor langere tijd onder water wordt gezet. “Al deze methoden hebben echter kanttekeningen. Inundatie is bijvoorbeeld kostbaar en niet overal mogelijk. Als je kijkt naar het aantal beschikbare nematiciden, dan zijn er ook steeds minder opties”, vertelt Mark Sterken, van Wageningen University & Research (WUR).
Op dit moment vormen resistente rassen de kern van aardappelmoeheidbeheersing. Deze rassen geven over het algemeen een goede dekking, totdat de resistentie wordt doorbroken. En daar bevindt zich het euvel, volgens Sterken. “Steeds meer stammen doorbreken de resistentie en worden virulent, waardoor resistente rassen toch vatbaar zijn voor aardappelmoeheid. Hier zit een grote uitdaging in, want hierdoor kunnen in een korte tijd grote aantallen juvenielen, oftewel jonge nematoden, worden gevormd op een perceel. Dan ben je weer terug bij af.”
DNA-profiel onderzocht
WUR heeft daarom de afgelopen jaren het DNA-profiel van G. pallida- en G. rostochiensis-stammen onderzocht om te achterhalen hoe deze ziekteverwekkers zich verspreiden in Nederland. Hieruit blijkt dat de huidige stammen nog steeds afstammen van de ziekteverwekkers die in 1850 aan land kwamen in West-Europa. Problemen met virulentie zijn dan ook niet ontstaan door insleep, maar door genetische selectie, waarbij een bestaande eigenschap is geselecteerd, waardoor deze nematoden infectieuzer worden.
Hierbij heeft G. pallida door het Gpa5-gen heen kunnen breken, dat de basis vormt van veel resistente aardappelrassen. G. rostochiensis heeft door de breed toegepaste H1- en/of Grp1- genen kunnen breken. “Dit is een kwalijke zaak”, meent Sterken. “Het aantal effectief-resistente rassen tegen aardappelmoeheid neemt hierdoor flink af. Telers dienen dan ook snel actie te ondernemen, wanneer aardappelmoeheid op een perceel is vastgesteld. Niets doen is geen optie meer.”
Ziektebeeld aardappelmoeheid
Het is daarom van belang om als aardappelteler het ziektebeeld van aardappelmoeheid vroegtijdig te kunnen herkennen. Valplekken worden duidelijk zichtbaar op een perceel met het sluiten van het loof en in juli kunnen kleine ronde cysten zichtbaar worden op de wortelen van aardappelplanten. Ook dient de teelthistorie onder de loep te worden genomen. Sterken adviseert hierbij om een soortbepaling te doen. Door te weten welke stammen aanwezig zijn op een perceel, kan aardappelmoeheid doelgericht worden bestreden. In het geval van doorbraak in resistentie kan een rassenkeuzetoets worden overwogen om te kijken welke aardappelrassen mogelijk nog bescherming bieden.
Nieuwe oplossing
Om weerstand te kunnen bieden tegen aardappelmoeheid werkt onderzoekspartner HLB aan een natuurlijke methode. Hierbij is gebruik gemaakt van het fenomeen ‘wekking’. Om uit de cyste te kunnen komen, dienen larven van G. pallida en G. rostochiensis te zijn gewekt door stoffen die specifiek worden uitgescheiden door aardappelplanten. Dit is het moment waarop HLB probeert de voortplantingscyclus van deze nematoden te doorbreken. Door volvelds wekstoffen op een perceel te spuiten, wanneer er nog geen aardappelplanten staan, zijn de larven eerder uit hun cysten gelokt. De waardplanten, oftewel de aardappelplanten, staan echter nog niet op het perceel, waardoor de larven uithongeren en de populatie krimpt.
Wekking van cysten is duidelijk wat anders dan het gebruik van lokgewassen, zoals raketblad en zwarte nachtschade. “Lokgewassen trekken de nematoden écht naar het gewas toe. Welke stoffen dat precies doen, is nog niet bekend. Wel weten we dat lokgewassen minder werkzaam zijn dan wekstoffen”, vertelt André Machado Bertran, onderzoeker bij HLB. Daarnaast bezorgen lokgewassen telers extra werk, aangezien een extra teelt moet zijn ingebouwd in het bouwplan.
Aardappelen melken
De wekstoffen die HLB inzet zijn van nature door aardappelplanten gevormd. Om deze stoffen te winnen zijn aardappelen in potten geteeld en als het ware gemolken. Dit doet HLB op specifieke momenten in het seizoen, waarna de wekstoffen op een later moment kunnen zijn ingezet. Verse wekstoffen zijn maximaal zes maanden houdbaar op vier graden Celsius, maar in een droge poedervorm, nadat het op laboratoriumniveau is gezuiverd, kunnen deze stoffen maar liefst twintig jaar zijn bewaard. Het is bekend dat de wekstoffen vroeg in het seizoen dienen te zijn toegediend, vlak na het poten, of in het najaar, na een vroege oogst. Toediening op braakliggende grond of tijdens de teelt van groenbemesters is mogelijk. De vochtigheidsgraad en temperatuur van de bodem spelen hierbij een belangrijke rol. Ook dienen de wekstoffen meerdere keren te zijn toegediend, aangezien aardappelplanten van nature deze stoffen ook in golven uitscheiden gedurende het teeltseizoen.
Wekstoffen
In welke dosis wekstoffen toegediend dienen te zijn, het precieze toedieningsmoment en eventuele mengbaarheid met andere stoffen is op dit moment nog onbekend. De komende jaren staan dan ook in het teken van het finetunen van de toepassing van wekstoffen. Machado Bertran heeft het volle vertrouwen in wekking: “Twintig jaar geleden zijn er ook al onderzoeken uitgevoerd naar wekstoffen, maar door introductie van resistente aardappelrassen zijn deze stoffen toen niet verder ontwikkeld. Tegenwoordig zien we een toename in het aantal rassen, waarbij de AM-resistentie is doorbroken.
Alternatieve methoden gaan daarom zeker een grotere rol spelen. Daarnaast kunnen we nu krachtige wekstoffen maken uit minder knollen. De werking hiervan is natuurlijk de basis en dat is goed. Binnen vijf tot tien jaar verwachten we dat deze techniek klaar is om de markt op te gaan.” De prijs van wekking is nog onbekend. “Dit hangt af van de grootte van de productie, maar dat is niet aan ons. HLB is een onderzoekspartner, geen producent van wekstoffen.”
Tekst: Kim Sjoers
Beeld: HLB
