Wie door Flevoland rijdt, ziet dat ieder stukje perceel functioneel lijkt te worden ingezet. De vruchtbare landbouwgrond dient immers goed te worden benut. Maar wat is functioneel? Als je het akkerbouwer Louw Overbeeke uit Dronten vraagt, dient het net zo goed om een gedeelte van het perceel in te zetten ter ondersteuning van agrarisch natuurbeheer.
De natuur krijgt op deze manier wat terug, het aantal natuurlijke vijanden neemt toe, akkervogels krijgen een plek, en de akkerbouwer krijgt een passende vergoeding voor deze inspanningen. Tijd om eens op de koffie te gaan om meer te weten te komen over deze aanpak.
Louw Overbeeke
Ruim acht jaar geleden startte Overbeeke met Agrarisch Natuur- en Landschapsbeheer (ANLb). “Ik wilde graag wat terugdoen voor de natuur en besloot bloemenstroken aan te leggen”, vertelt de akkerbouwer. aan die gewassen bestuiven, en natuurlijke vijanden om plaaginsecten te lijf te gaan. Dit alles valt onder het kopje ‘functionele agrobiodiversiteit’, waarbij de inrichting van een perceel zorgt voor meer biodiversiteit, met positieve gevolgen voor de teelt en natuur. “Ik kan het natuurlijk niet hard maken, maar de afgelopen tien jaar heb ik geen insecticiden toegepast in de gewassen die ik teel, terwijl quinoa best gevoelig kan zijn voor bladluizen”, aldus Overbeeke. “Wellicht dragen de natuurlijke vijanden uit de bloemenstroken hieraan bij.”
Ruimt twintig verschillende soorten
De bloemenmengsels bestaan uit ruim twintig verschillende soorten bloemen en kruiden, die elkaar in de groei opvolgen gedurende het groeiseizoen. Hiervoor maakt de akkerbouwer gebruik van de GroenWijzer en wordt op weg geholpen door Raphaël Ostendorf, veldmedewerker bij coöperatie BoerenNatuur Flevoland. Het aantrekken van de juiste beestjes kan in de praktijk namelijk nog wel een uitdaging zijn. Ostendorf licht toe: “In de basis wil je geen insecten aantrekken die negatief zijn voor je teelt, maar dat is nog wel eens moeilijk. Hier proberen we nog een oplossing voor te vinden. Daarnaast is het van belang, om een sterke insectenpopulatie op te kunnen bouwen, dat je het hele jaar door een geschikte leefomgeving voor de insecten hebt, dus ook in de winter. Daarom adviseren we een meerjarige aanpak, waarbij binnen een straal van één kilometer een houtig element, zoals bijvoorbeeld een struweel of erfsingel, aanwezig is, waar de insecten kunnen overwinteren.”
Vogelakker
Ook ligt er een vogelakker van twaalf hectare op dit bedrijf. In een vooraf gekozen schema zijn luzerne en tarwe ingezaaid in stroken van dertig meter breed. Daartussen liggen bloemenstroken van zes meter breed. Dit schema is afgeleid van een zogenoemd ‘Biodivers Akker Mozaïek’, dat op andere plekken in Nederland al eerder is ingezet en wordt onderzocht. Door te kiezen voor een inrichting van een perceel, waarbij de verschillende teelten zo goed mogelijk tot hun recht komen, stimuleer je de bloei van de “In eerste instantie op kleine schaal, maar dat hebben we steeds een beetje meer uitgebreid. Inmiddels ligt er een strook van achttien meter breed om ons perceel met quinoa.”
De bloemenstroken trekken insecten gewassen, trek je insecten aan en creëer je een plek voor vogels om te foerageren en te broeden. Zo ligt in de graanstroken om de twaalf meter een dungezaaide strook van drie meter breed, waar de veldleeuwerik doorheen kan lopen. Ook zijn er broedvlakken aangelegd. Op het gebied van bodemstructuur zorgt de luzerneteelt voor stikstofbinding en een verhoging van het organisch stofgehalte in de bodem.
“Als je er meer tijd in stopt haal je er meer uit”
“Eigenlijk zou je een vogelakker ook gewoon als een teelt moeten behandelen. Als je er meer tijd in stopt, haal je er meer uit. Dus dit houdt in: op tijd zaaien, een net zaaibed creëren en af en toe door je perceel gaan om onkruidbestrijding uit te voeren. Laten we eerlijk zijn, als ik luzerne teel, wil ik ook gewoon een mooi gewas oogsten aan het einde van het jaar met een goede opbrengst”, aldus Overbeeke. De gewassen op de vogelakker mogen immers ‘gewoon’ geoogst worden en worden afgezet. Dit zorgt ervoor dat de vergoeding die deelnemers krijgen voor het aanleggen van een vogelakker een plus is op de marktprijs die normaliter voor de oogstproducten wordt gekregen. “Het is eigenlijk een teelt waar je een nette prijs voor krijgt, en daarnaast ook nog eens goed is voor de natuur”, laat Ostendorf weten.
Een vogelakker wordt voor twee of drie jaar aangelegd. De afspraken lopen gelijk met het GLB en gelden zes jaar. De vergoeding voor het pakket is afhankelijk van hoelang het pakket al op dezelfde plek ligt, aangezien een langer liggend pakket een hogere natuurwaarde heeft. Daarnaast verschilt de precieze hoogte van de vergoeding per gekozen maatregelen en invullingen hiervan op een bedrijf.
Programma natuur
Deze vogelakker is onderdeel van het Programma Natuur, een project dat is uitgevoerd door BoerenNatuur Flevoland en gefinancierd door de Provincie Flevoland. Hierbij zijn (nieuwe) maatregelen verkend en toegepast om biodiversiteit in deze provincie te stimuleren. Aan de hand van een bedrijfsnatuurplan is in kaart gebracht waar akkerbouwers naartoe willen met hun bedrijf. Vervolgens is gekeken naar een passende invulling hiervan met één van de beschikbare pakketten bij BoerenNatuur Flevoland.
Tijdens het seizoen worden de dieren en gewassen op de vogelakker gemonitord en aan het eind van het jaar zijn de toegepaste maatregelen geëvalueerd, eventueel in een groepssessie met andere akkerbouwers met vergelijkbare pakketten. “Maar eigenlijk is dit ook een leerproject voor de deelnemers”, vertelt Ostendorf. “Zo leer je steeds meer over deze manier van werken, maar schaven we ook samen het bedrijfsnatuurplan en de getroffen maatregelen bij.”
Een voorbeeld van een leerpunt op dit bedrijf is de inzaai van de bloemenstroken, waarbij het een uitdaging kan zijn om in het derde jaar nog steeds voldoende bloemen te hebben staan. Gras neemt dan snel de overhand. “Dit nemen we dan mee en dan gaan we overleggen hoe we dit kunnen optimaliseren, door bijvoorbeeld de bloemenstroken voor een bepaald percentage opnieuw in te zaaien gedurende de beheerperiode. Zo creëer je een combinatie van oude en jonge vegetatie, wat een extra boost kan geven aan de biodiversiteit.”
Daarnaast is onkruidbestrijding een belangrijk punt. Een bloemenstrook heeft namelijk een imago van het verhogen van de onkruiddruk in opvolgende teelten. “In gangbare teelten is dit over het algemeen geen probleem. Met herbiciden is dit tijdens de vervolgteelt goed te onderdrukken. In biologische teelten is dit lastiger, en is er een integraal plan nodig om veronkruiding op het perceel te voorkomen.”
BoerenNatuur Flevoland
Op dit moment zijn er 270 leden aangesloten bij BoerenNatuur Flevoland, die op ongeveer 2.500 hectare Flevolandse landbouwgrond agrarisch natuurbeheer uitvoeren. Hiervan doen 33 deelnemers met ongeveer 220 hectare mee aan het Programma Natuur. De ene deelnemer pakt het groots aan, terwijl de ander kiest voor een ‘light-version’. Overbeeke meent: “Als akkerbouwers vragen we veel van onze grond, dus als we nu allemaal een beetje moeite te doen voor een stukje natuur, kun je al veel bereiken.” Ostendorf vult aan: “Als alle akkerbouwers langs de rand van een perceel een bloemenstrook aan zouden leggen, creëer je al een groene dooradering door de hele provincie heen. Op deze manier kan een goede insectenpopulatie worden opgebouwd en kunnen dieren migreren tussen deze groene stukken.”
Moet wel passen
Een dergelijke bedrijfsinrichting vraagt wel degelijk om motivatie en een gerichte interesse. “Je moet er wel het positieve van inzien”, vertelt Overbeeke. “Vroeger wilde ik zoveel mogelijk opbrengst halen uit iedere vierkante meter. Tegenwoordig doe ik het liever goed. De laatste meters langs de slootranden geven sowieso al minder opbrengst, en je hebt bufferstroken. Als je dan een zes meter brede bloemenstrook aanlegt, ga je er in meters niet veel op achteruit én doe je nog iets extra voor de natuur.”
Overbeeke houdt zich op zijn bedrijf met name bezig met de teelt van quinoa, granen en de bewerking van de vogelakker. Hij streeft hierbij naar een verhouding van één op drie tussen agrarisch natuurbeheer, extensieve en intensieve teelten. De teelt van intensieve gewassen, zoals aardappelen, uien en wortelen, laat hij al ruim twintig jaar uitvoeren door een andere akkerbouwer, in de vorm van verhuur van de landbouwgrond. In totaal omvat dit bedrijf vijftig hectare landbouwgrond.
Natuur ondersteunen
Wanneer we langs het perceel lopen, zien we dat de bloemenstroken van de vogelakker een paarsgekleurde gloed hebben door de bloeiende facelia. Ook komt de boekweit al mooi op. Er vliegen net een paar houtduiven weg, die in de eerste drie meter van het stuk met luzerne foerageren. De vogelakker op dit bedrijf is voor drie jaar aangelegd en zit nu in het eerste jaar. De akkerbouwer loopt tevreden een ronde. “Op dit moment haal ik veel meer voldoening uit deze manier van werken dan uit de intensieve teelten. Als je langs de vogelakker loopt, kom je eigenlijk veel meer vogelsoorten tegen dan je verwacht. En dat op ons eigen perceel in Flevoland.
Tekst en beeld: Kim Sjoers
