Er blijft nog te veel nitraat achterin de Vlaamse bodems

Tussen 1 oktober en 15 november 2022 moesten 11.031 Vlaamse landbouwers samen 30.175 bodemstalen laten nemen om een zicht te krijgen op het nitraatresidu op het einde van het groeiseizoen. Hoe hoger het nitraatresidu hoe meer nitraat kan uitspoelen naar het grond- en oppervlaktewater. Uit de meetcampagne 2022 blijkt dat er na de oogst nog te veel nitraat achterblijft in de bodem.

Omdat te veel nitraat in de bodem leidt tot een slechte waterkwaliteit, is het belangrijk om gericht en zuinig te bemesten zodat zo veel mogelijk meststoffen worden opgenomen door de planten en zo weinig mogelijk meststoffen achterblijven in de bodem.

Nitraatresidu in de bodem

In tegenstelling tot de trend van verbetering die werd vastgesteld in de periode 2012-2016, zit er sindsdien opnieuw meer nitraatresidu in de bodem, met uitzondering van het betere jaar 2021. Opvallend was dat in 2022 slechts 56 procent van alle stalen genomen werd tot een diepte van 90 centimeter, terwijl dat in de droge jaren 2018-2020 nog 75 procent was.

Als de ontbrekende nitraatresiduwaarden in de onderste bodemlagen aangevuld zijn op basis van wat verwacht kan worden uit de stalen die wel tot 90 centimeter diep genomen werden, stijgt het gemiddelde nitraatresidu in 2022 aanzienlijk in vergelijking met 2021.

Hoogste nitraatresidu’s bij aardappelen en groenten

Na de oogst blijft er op de Vlaamse landbouwpercelen gemiddeld 73 kg nitraat per hectare achter. Dat is ongeveer gelijk aan de eerste drempelwaarde. 68 procent van de perceelsevaluaties en 53 procent van de bedrijfsevaluaties waren gunstig (beneden drempelwaarde 1). Een recente literatuurstudie heeft echter uitgewezen dat de milieukundige drempelwaarde om een goede waterkwaliteit te bereiken in vele gevallen lager moet zijn.

De hoofdteelt heeft een grote invloed op het nitraatresidu. Dat is eerder al aangetoond in wetenschappelijk onderzoek (zie statistische analyse nitraatresidu). In 2022 werden de laagste waarden opgetekend bij grasland en bieten, de helft van de stalen heeft een nitraatresidu van ongeveer 30 kg NO₃^–-N/ha of lager. Bij fruit en graangewassen heeft de helft van de stalen een nitraatresidu van respectievelijk ongeveer 35 kg NO₃^–-N/ha en 60 kg NO₃^–-N/ha of lager. De hoogste nitraatresidu’s komen voor bij aardappelen, groenten, sierteelt en boomkweek en maïs. Bij aardappelen heeft bijna 50% van de stalen een gemeten nitraatresidu van meer dan 120 kg NO₃^–-N/ha.

Nitraatresidu stijgt op einde van staalnamecampagne

De VLM analyseerde het effect van het staalnametijdstip op het nitraatresidu voor alle bodemstalen uit de staalnamecampagne van de Mestbank van 2015 tot en met 2022. Het gemiddelde nitraatresidu per dag is vrij stabiel binnen de staalnameperiode, met een lichte stijging de laatste dagen van de staalnamecampagne. Vermoedelijk is de stijging te verklaren doordat er later op het jaar meer mineralisatie is dan dat er nitraat wordt opgenomen door een (vang)gewas of dat er uitspoeling is.

De invloed van het staalnametijdstip verschilt per teeltgroep. Zo zijn bij de teeltgroep groenten later op het jaar gemiddeld gezien lagere nitraatresidu’s gemeten.

Te weinig stalen tot volledige staalnamediepte genomen

De nitraatresidumetingen zijn uitgevoerd tot een diepte van 90 centimeter en dit in lagen van 30 centimeter. Door langdurige droogte kan het gebeuren dat de bodem niet volledig doordringbaar is. Daardoor wordt het moeilijker om grondstalen te nemen tot een diepte van 90 cm. In 2022 is slechts 56 procent van alle stalen tot een diepte van 90 centimeter genomen. In de droge jaren 2018-2020 is echter nog 75 centimeter van de stalen genomen tot een diepte van 90 centimeter. Door het nitraatresidu in de onderste laag niet mee te tellen verkrijgen landbouwers lagere nitraatresidu’s. Die resultaten geven een vertekend beeld van het werkelijke nitraatresidu in de bodem.

De Mestbank zal in de toekomst gerichter en meer controleren door controlestalen te nemen en daarbij ook controleren tot welke diepte de bodem doordringbaar is.

Als de ontbrekende nitraatresiduwaarden in de onderste bodemlagen zijn gecorrigeerd verkrijgen we een jaargemiddelde nitraatresidu voor alle stalen van 94 kg NO₃^–-N/ha. Dit aangevulde jaargemiddelde nitraatresidu geeft een betere inschatting van het globale werkelijke nitraatresidu in de bodem in Vlaanderen om te gebruiken bij de beleidsevaluatie.

Wat kunnen landbouwers doen?

Als landbouwers bemesten volgens de 4 J’s, is de kans groter dat hun bodems in het najaar een laag nitraatresidu hebben. Bemesten volgens de 4 J’s, betekent bemesten met de juiste mestsoort, de juiste dosis gebruiken en bemesten op het juiste tijdstip en met de juiste bemestingstechniek. Kiezen voor niet-nitraatgevoelige teelten, zorgt er ook voor dat minder nitraat achterblijft in de bodems.